Δημοκρατία, Αυτονομία, Οικονομία

ΤΟΥ ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ*

Στην κυρίαρχη προσέγγιση η οικονομία είναι εν δυνάμει σταθερή - μπορεί να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες κρίσεις με τις δικές της δυνάμεις. Αντιθέτως, η πολιτική αποτελεί τη βασικότερη πηγή κλυδωνισμών, και άρα η οικονομία πρέπει να προστατευτεί από την επιζήμια επίδραση των πολιτικών και των συντεχνιών. Τη δεκαετία του ενενήντα οι εκσυγχρονιστές του Τρίτου Δρόμου πρόσθεσαν ένα επιπλέον επιχείρημα στο αντιδημοκρατικό οπλοστάσιο: καθώς η ευημερία προχωρά, τα άτομα γίνονται όλο και πιο αναστοχαστικά, απορρίπτουν τις συλλογικές ταυτότητες και περιορίζουν την ενασχόλησή τους με τα κοινά αφήνοντας τους ειδικούς να ασχοληθούν με τα, κατά βάση τεχνοκρατικά, ζητήματα της οικονομίας.

Ζούμε τις συνέπειες αυτής της, κατά βάση Πλατωνικής, θεώρησης των πραγμάτων. Οι χρηματαγορές που ρύθμιζαν τις επιχειρήσεις και τις οικονομίες πριν το 2008 συνεχίζουν να επιβάλλονται, και ιδιαίτερα στην Ε.Ε. που αδυνατεί έναν χρόνο τώρα να διαμορφώσει ένα στοιχειωδώς βιώσιμο πολιτικό πλαίσιο για την επίλυση του προβλήματος του χρέους. Φαντάζομαι ότι οι ισχυροί της Ε.Ε. κωλύονται από τους κοινωνικούς και οικονομικούς νόμους που μπορεί να μην είναι «[...] ακριβώς σαν τους νόμους της φύσης, αναλλοίωτοι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι σε κάθε χρονική περίοδο δεν ισχύουν συγχρονικά τέτοιοι νόμοι» (the books' journal, τχ. 6, Απρίλιος 2011). Ευτυχώς, όπως μας θυμίζουν οι 32 προσωπικότητες, τα άτομα μπορούνε να «τολμήσουνε», να δουλέψουν σκληρότερα, αφού αφήσουν στην άκρη ξεπερασμένες ιδέες και άσκοπες συζητήσεις για εναλλακτικές επιλογές.

Όπου η «αποπολιτικοποίηση» της οικονομίας έχει εφαρμοστεί πιο πολύ, οδήγησε στην ενίσχυση του διευθυντικού δικαιώματος και σε μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις. Κάτι που δεν σήμαινε ούτε λιγότερο κράτος ούτε λιγότερη πολιτική -ας αναλογιστούμε μόνο το πόσο χρηματοδοτούν οι τράπεζες τα κόμματα εξουσίας. Σήμανε, όμως, τη δημιουργία μιας πρωτόγνωρης κρίσης, και ένα πολιτικό σύστημα αποκομμένο από νέα δεδομένα, κοινωνικές διεργασίες και εναλλακτικές σκέψεις. Η ελίτ ξέρει καλά ότι η επιστροφή της πολιτικής δεν θα αμφισβητήσει μόνο την ασκούμενη οικονομική πολιτική, αλλά τους κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς. Ο ρόλος της αριστεράς είναι να πείσει ότι η δημοκρατική οικονομία μπορεί να λειτουργεί αποτελεσματικά και να ανταποκριθεί στις κοινωνικές ανάγκες. Η συζήτηση πρέπει να ενσωματώσει τις δυνατότητες των συνεταιρισμών, της αυτοδιαχείρισης, της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, ενός λιγότερο ιεραρχικού και αυταρχικού δημόσιου τομέα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μιλήσουμε για τα παραδοσιακά οικονομικά εργαλεία. Όντως, πρέπει να πείσουμε ότι η νομισματική πολιτική πρέπει να είναι κάτω από κοινωνικό έλεγχο. Αλλά το αν αυτό ισοδυναμεί με έξοδο από το ευρώ είναι μιας δεύτερης τάξης κουβέντα, μια και ούτε σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, με το δικό τους νόμισμα και «ανεξάρτητες» κεντρικές τράπεζες, υπάρχει αυτός ο έλεγχος. Το ζήτημα για την έξοδο από το ευρώ είναι θέμα συσχετισμών και δυνατοτήτων -σε πιο επίπεδο(α) μπορεί πιο εύκολα να εδραιωθεί ο κοινωνικός έλεγχος; Μια χώρα με το δικό της νόμισμα μπορεί να έχει δυνατότητα για αυτόνομη νομισματική πολιτική, αλλά αν αναγκάζεται σε συνεχείς υποτιμήσεις, αυτή η αυτονομία δεν έχει και πολύ νόημα (όπως έχει δείξει και η ελληνική εμπειρία εξάλλου). Από την άλλη, ενώ η υποτίμηση, υπό προϋποθέσεις, αποτελεί χρήσιμο βραχυπρόθεσμο εργαλείο (αλλά σε βάρος των μισθωτών), σε μια νομισματική ένωση υπάρχουν εναλλακτικές - στην Ευρωζώνη, η αύξηση των μισθών στις βόρειες χώρες θα λειτουργούσε σαν υποτίμηση για τις χώρες του Νότου, με καλύτερες επιπτώσεις για τους εργαζόμενους και των δύο περιφερειών. Παρόμοια επίπτωση θα είχε ένα μεγάλο επενδυτικό πρόγραμμα, ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ όπως έχει υποστηριχτεί, που θα αύξανε την παραγωγικότητα στις χώρες του Νότου. Επιπλέον, η δυνατότητα αυτόνομης νομισματικής πολιτικής ή υποτίμησης (δεν μπορεί να ασκείς τα δύο συγχρόνως) περιορίζεται από τις χρηματαγορές. Άρα, οποιαδήποτε στρατηγική που συνδέει την οικονομία με τη δημοκρατία πρέπει να εξηγήσει πώς θα δαμάσουμε τις χρηματαγορές. Και στο εθνικό επίπεδο, αυτό φαίνεται δύσκολο.

Η συζήτηση στις πλατείες αυτή την περίοδο έχει αναδείξει το θέμα της άμεσης δημοκρατίας. Αυτή η ατζέντα αφορά και την οικονομία και είναι κρίμα να εξαντλείται από το θέμα του ευρώ και της στάσης πληρωμών. Η ηγεμονία δεν χτίζεται μόνο για το τι λες για το τώρα, αλλά πώς συνδυάζεις το βραχυπρόθεσμο με το μεσοπρόθεσμο. Και εκεί είναι που πρέπει να πείσουμε ότι η δημοκρατία, η ενεργούς συμμετοχή και η πολιτική αποτελούν μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος.

*Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μνημόνιο ή Αριστερά; Το πραγματικό δίλημμα!

Όταν ήρθε στη Βουλή προς ψήφιση το μνημόνιο οι συνέπειες του φάνταζαν μακρινές. Όσοι αντέδρασαν και ήταν ΜΟΝΟ η αριστερά και κάποιοι λίγοι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ (οι οποίοι αυτομάτως τέθηκαν εκτός),ούτε καν αυτοί δε ήταν δυνατόν να φανταστούν πόσο γρήγορα και  πόσο διογκωμένα θα παρουσιάζονταν τα προβλήματα στη κοινωνία. Όμως η ώρα ήρθε και η κοινωνία όπως ήταν αναπόφευκτο αντιδρά. Αντιδρά στην εξαθλίωση, στη φτώχεια, στην ανεργία, στο κλείσιμο των μαγαζιών, στη γενικότερη ύφεση.

Η κυβέρνηση προσπάθησε με επικοινωνιακούς ελιγμούς στην αρχή, και αργότερα με εκβιασμούς να ντύσει τα φορομπηχτικά μέτρα, με μέτρα αλλαγής. Έστρεψε τμήματα της κοινωνίας ενάντια σε άλλα τμήματα με στόχο να δείξει με το δάχτυλο τους «φταίχτες» δημόσιους υπαλλήλους, τους «υψηλόμισθους» στον ιδιωτικό τομέα. Όλα αυτά βεβαίως γιατί η κυβέρνηση έχει κάνει την επιλογή της. Ήταν εξ αρχής με το κεφάλαιο. Η κυβέρνηση υπερασπίζεται  τις αγορές και τις τράπεζες. Πολύ χειρότερα. Φέρεται σαν υπαλληλίσκος των διεθνών χρηματιστηριακών  κέντρων και του κεφαλαίου. Ακόμη περισσότερο  η ενδοτικότητά της είναι τόση που δεν έχουμε δει ως ελληνικός λαός εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Από τον καιρό των δωσιλογικών κυβερνήσεων της κατοχής. Ουσιαστικά μας κυβερνούν άνθρωποι οι οποίοι έχουν δεχτεί να παίξουν το ρόλο του αχυράνθρωπου. Συμμετέχουν σ’ ένα σχέδιο παράδοσης της χώρας. Υπογράφουν τη καταδίκη της κοινωνίας. Δεν ενδιαφέρονται  για την πατρίδα όπως λένε, αλλά για τους κυκλους εκείνους διεθνείς και ντόπιους οι οποίοι έχουν βάλει στόχο να εξαγοράσουν φιλέτα τη χώρα. Για ποια πατρίδα λοιπόν ενδιαφέρονται; Πατρίδα δε θα υπάρχει. Άνθρωποι εξαθλιωμένοι θα κινούνται σα φαντάσματα.

Σε όλη αυτή τη κατάσταση  υπήρχαν φωνές από την Αριστερά. ΠΑΝΤΑ! Σε όλες τις περιπτώσεις. Μπορεί να υπήρχαν διαφοροποιήσεις, αλλά υπήρχαν αντιδράσεις από όλα τα τμήματά της. Υπήρχε η προσπάθεια να αφυπνίσει και να συντονίσει τη κοινωνία. Όμως αυτό δεν έφτανε και ούτε φτάνει. Γι αυτό την υπόθεση την πήρε στα χέρια του ο κόσμος στο Σύνταγμα. Μπορεί να κουβεντιάσουμε πολύ για το αν είναι «θολές» ή όχι αυτές οι συγκεντρώσεις ως προς το ιδεολογικό τους στίγμα. Σε παλαιότερη ανάρτηση μου, είχα πει ότι πρέπει να δούμε ως αριστερά την οργάνωση και τη δράση μας, γιατί σύντομα θα ξεπηδήσουν άνθρωποι ή συλλογικότητες που θα μας ξεπεράσουν. Και τα πράγματα μπορεί να γίνουν επικίνδυνα όταν στο παλιό σκηνικό συμπεριλάβουν και την Αριστερά η οποία δεν έχει ευθύνη για την έως τώρα πορεία της χώρας. Όλες καλές οι φωνές της κριτικής. Εμείς ,η αριστερά τι κάνουμε; Θα συνεχίζουμε να αναδεικνύουμε τις διαφωνίες μας ως κυρίαρχες ή θα συμμετάσχουμε ουσιαστικά δίνοντας έναν άλλο χαρακτήρα, παρακινώντας τον κόσμο να παραμείνει στους δρόμους; Κι όλα αυτά χωρίς καπελώματα. Η σωστή πολιτική δράση της αριστεράς που περνάει μέσα από την ενότητά της, μπορεί να γίνεται με διακριτικό τρόπο, με ώριμο τρόπο με πολιτικές προτάσεις και ουσιαστικές παρεμβάσεις.

Μιλάω μετά από πολύ καιρό στο blog μου. Κι αυτό γιατί πιστεύω περισσότερο στη συμμετοχή παρά στο λόγο. Τα λόγια τελειώνουν σιγά - σιγά κι ο κόσμος μας καταλογίζει ανικανότητα ως προς το ζήτημα της ενότητας. Δεν θα χει καμιά αξία αν το ΚΚΕ πάρει 10% ο ΣΥΡΙΖΑ 5%  οι Οικολόγοι Πράσινοι και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ ανεβάσουν τα ποσοστά της. Θα έχει αξία ως άθροισμα σε ένα πολιτικό υποκείμενο το οποίο είναι έτοιμο να αντιπαλέψει από τη μια το καταστροφικό σχέδιο που μηχανεύτηκαν οι Κυβέρνηση και το χρηματιστηριακό κεφάλαιο και από την άλλη να συγκεντρώσει την αποδοχή του κόσμου, την οργή του και την αγανάκτησή του.

Πρέπει να ετοιμαστούμε χωρίς κομματικές παρωπίδες και υπερασπίζοντας την άποψή μας ως το τέλος. Μόνο έτσι θα καταφέρουμε να υπερασπιστούμε δημοκρατικές (αστικές) αξίες, τις οποίες πάντα υπερασπίστηκε η αριστερά σ’ αυτό το τόπο και να ετοιμάσουμε τη νέα πραγματικότητα, τη νεα κοινωνία. Πείτε με ονειροπόλο, αλλά πιστεύω στο κόσμο της αριστεράς, εκεί ακουμπάω τις ελπίδες μου. Αν δει κανείς το πήγαινε έλα των ανακοινώσεων του ΚΚΕ για το θέμα των συγκεντρώσεων στο Σύνταγμα τότε θα διακρίνει ότι και ο δικός του κόσμος πιέζει την ηγεσία του γι κάτι άλλο. Ας γίνουμε η εναλλακτική λύση, ας καθίσουμε όλη η αριστερά στο ίδιο τραπέζι, ας μιλήσουμε, ας προτείνουμε μια άλλη κοινωνία.