Ο Γάλλος φιλόσοφος Alain Badiou, στη συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα Le Monde στις 17 Ιουλίου 2007, μιλά για την κρίση των διανοούμενων της αριστεράς, το φαινόμενο του Σαρκοζυσμού, την έννοια της καθολικότητας, τη λέξη "Εβραίος," τη μνήμη του oλοκαυτώματος, την ιδιαιτερότητα και τη νομιμότητα του Ισραήλ ως αποκλειστικού Εβραϊκού κράτους κ.ά.
Είναι μία πρόταση για συζήτηση, δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις το στο σύνολό τους(Αστυάνακτας)
Πώς ερμηνεύετε τις πρόσφατες πολιτικές και εκλογικές αλλαγές στη Γαλλία;
Ως το αληθινό τέλος της Γαλλικής Πολιτικής, όπως είχε αναδυθεί μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο: ένα σύστημα αριστεράς-δεξιάς, το οποίο διατηρούσε μια κοινή αποτίμηση του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου, από τον Πεταινισμό και την Αντίσταση. Ένα σύστημα γκωλικό-κομμουνιστικό. Ο Σιράκ ήταν ο Μπρέζνιεφ του γκωλισμού, δηλαδή, αυτός που συντηρούσε ένα καταθρυμματισμένο σύστημα και του οποίου η συνετή πρόνοια ήταν ότι άξιζε περισσότερο να μην κάνει τίποτε. Η εκλογή του Νικολά Σαρκοζύ και το γεγονός ότι κάποιοι υποτίθεται από την αριστερά μπήκαν στην κυβέρνησή του, σηματοδοτούν το τέλος της μεταπολεμικής περιόδου. Στο μεταξύ, ποια είναι αυτή η νέα δεξιά, η οποία, αν και δεν είναι γκωλική, κατόρθωσε να μεταγγίσει τη φωνή της άκρας δεξιάς; Ας πούμε τα προφανή: ήταν ο καπιταλισμός απαλλαγμένος από συμπλέγματα και η αποκατάσταση, ταυτόχρονα τεχνητή και επιθετική, του εθνικού νοήματος.
Πέραν από τα παλιά αντιδραστικά αποφθέγματα του τύπου "είναι εντάξει να είσαι πλούσιος" και "οι φτωχοί πρέπει να δουλεύουν περισσότερο και να μας υπακούουν," το θετικό περιεχόμενο του Σαρκοζυσμού είναι αμφίβολο. Το αρνητικό περιεχόμενό του είναι πολύ γνωστό: οι διώξεις των ξένων και των μεταναστών, ιδίως όταν είναι εργάτες ή/και φτωχοί,
το ειδικό υπουργείο που "ασχολείται" με τις υποθέσεις αυτών των ανθρώπων, η επιβολή αυστηρότερων περιοριστικών μέτρων πάνω στους νέους των λαϊκών τάξεων. Η αληθινή εκστρατεία του κ. Σαρκοζύ δεν ήταν για την προεδρική εκλογή, αλλά ήταν μάλλον οι δράσεις του ως υπουργού εσωτερικών. Ο νόμος του για τη μετανάστευση, τόσο ανελέητος όσο και άγνωστος στο κοινό, και οι εξουσιοδοτήσεις για ανοιχτούς αστυνομικούς ελέγχους έχουν επίσημα εισαγάγει τον λεπενισμό μέσα στο κράτος και έχουν ενταφιάσει τη "γαλλική εξαίρεση." Από όλα αυτά βγαίνει η ολική χρεοκοπία της αριστεράς και της άκρας αριστεράς, οι οποίες εξακολουθούν να είναι ακόμη προσκολλημένες στη μεταπολεμική συναίνεση.
Ποιες συνέπειες μπορούν να έχουν αυτοί οι πολιτικοί μετασχηματισμοί στη ζωή των διανοούμενων;
Η συσπείρωση δυνάμεων από τον κ. Σαρκοζύ συμβολίζει τη δυνατότητα που έχουν οι διανοούμενοι και οι φιλόσοφοι να αποτελούν, από εδώ και στο εξής, τους κλασικούς αντιδραστικούς "χωρίς δισταγμούς ή παράπονα," όπως λένε οι στρατιωτικοί κανόνες. Μέσα σ' αυτή τη συσπείρωση συμπεριλαμβάνονται η διεφθαρμένη διαπλοκή των πλούσιων και των ισχυρών, η ξενοφοβία εναντίον του απλού λαού και η λατρεία της αμερικάνικης πολιτικής. Ακόμη κι ο Raymond Aron την απεχθανόταν! Κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου είχε συγκροτηθεί το είδωλο μιας δημόσιας προσωπικότητας, που σαν τυπική της φιγούρα είχε το διανοούμενο της αριστεράς. Τώρα πρόκειται να γίνουμε μάρτυρες - όπως αναμένω - του θανάτου του αριστερού διανοούμενου, ο οποίος θα καταποντισθεί ταυτόχρονα με ολόκληρη την αριστερά και θα πρέπει να ξαναγεννηθεί από τις στάχτες του όπως ο φοίνικας! Μια τέτοια αναγέννηση δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μέσα από ένα από τα εξής δυο εναλλακτικά ενδεχόμενα: είτε του πολιτικού ριζοσπαστισμού ενός νέου τύπου ή της αντιδραστικής συσπείρωσης. Τίποτε ενδιάμεσο.
Βρίσκεσθε, μετά τη δημοσίευση του βιβλίου σας "Περιστάσεις 3. Οι προδιαθέσεις της λέξης "Εβραίος" (Lignes, 2005), στο επίκεντρο μιας διανοητικής πολεμικής ως προς τις θέσεις σας για το κράτος του Ισραήλ,τις οποίες κάποιοι παρουσιάζουν ότι ευνοούν τον εξαφανισμό του. Ποια είναι η γνώμη σας για το θέμα αυτό;
Πιστεύω ότι αυτή η πολεμική, αν την κατανοήσουμε στο συνεπέστερο και ψηλότερο επίπεδό της, περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα της καθολικότητας. Ποια είναι η σχέση μεταξύ της λέξης "Εβραίος" σ' όλη της την έκταση, τον ιστορικό και διανοητικό απόηχό της, και της χειραφετικής καθολικότητας; Η καθολικότητα υφίσταται μια επίθεση από τη δεξιά, η οποία πρεσβεύει ότι θα πρέπει να επιστρέψουμε στις αξίες του έθνους, της παράδοσης, της θρησκείας, στα ήθη της οικογένειας κ.λπ. Αλλά όμως πρέπει ακόμη να λάβουμε υπόψη μας την επίθεση της αριστεράς, η οποία πρεσβεύει ότι η αφηρημένη καθολικότητα ήταν πάντοτε μια μορφή διανοητικού ιμπεριαλισμού και θεωρεί ότι οι σεξουαλικές,φυλετικές και κοινοτικές ταυτότητες πρέπει να υπερασπισθούν. Απέναντισε ποιους; Εντάξει, τελικά, απέναντι στην αφαίρεση της αγοράς. Σ' αυτή τη συζήτηση, εκτιμώ ότι κατέχω μια θέση στο μέσο, παρότι θεωρούμαισκληρό καρύδι. Αντιτίθεμαι σε μια παραδοσιακή υπεράσπιση των ηθικών,των εθνικών ή των θρησκευτικών ταυτοτήτων, αλλά επίσης αντιτίθεμαι και σε μια εκσυγχρονιστική υπεράσπιση, η οποία προσποιείται ότι καθιστά τις ταυτότητες το επίκεντρο της πολιτικής αντίθεσης στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Μέσα σ' ένα τέτοιο πλαίσιο, προσεγγίζω το ερώτημα της λέξης "Εβραίος."
Γιατί αναγάγετε το ερώτημα σε μια λέξη; Δεν αποτελεί αυτό μια πραγματικότητα;
Φυσικά! Είναι το ίδιο με τη λέξη "Γάλλος".. Αλλά όμως το να "είμαι Γάλλος" δεν μ' εμποδίζει να είμαι αφρικανικής ή αριστοκρατικής προέλευσης ή μισός Γερμανός, να έχω αυτήν ή εκείνη τη γνώμη για τη χώρα μου, να έχω κληρονομήσει τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ή αντίθετα τα φετιχιστικά οράματα κάποιας χώρας. Με μια λέξη, σε κάποιο μεταβλητό βαθμό, βρίσκουμε μπροστά μας μια άπειρη πολλαπλότητα.
Διαφωνώ μ' αυτούς που λένε ότι ο "Εβραίος" είναι ένα όνομα, κι όχι μια λέξη, δηλαδή, μ' αυτούς οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο τρόπος συνάρθρωσης, που σχηματίζει η λέξη, είναι ενιαίος κι απολύτως μη αναγώγιμος σ' ο,τιδήποτε άλλο. Κατά τη γνώμη μου, αυτά τα πράγματα δεν είναι υποστηρίξιμα, παρά μόνον εφόσον παρεμβαίνει η θεϊκή υπερβατικότητα. Σ' αυτήν την περίπτωση, και μόνο σ' αυτήν, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι ο "Εβραίος" είναι ένα όνομα, διότι εγγράφεται τότε μέσα στο χώρο μιας επιλογής: ο "Εβραίος" είναι το όνομα της Ένωσης. Υποστηρίζω, όπως το είχε ήδη κάνει ο Levinas μ' ένα συγκροτημένο τρόπο, ότι είναι αδύνατο να υποστηρίξουμε αυτήν την ονομαστική εξαίρεση, χωρίς να έχουμε κάποιο στήριγμα πάνω στην θρησκεία. Ο στόχος μου στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε ο σιωνισμός, ούτε η ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ κι ούτε περισσότερο κάποιος τύπος σχέσηςμεταξύ της ταυτότητας και του κράτους. Αυτό που επικρίνω είναι μια ιδεολογική εργαλειοποίηση της λέξης "Εβραίος" στο πλαίσιο της διανοητικής πολεμικής, ιδίως στη Γαλλία, με σκοπούς που πιστεύω ότι είναι συνδεδεμένοι με το αντιδραστικό κύμα, μέσα στο οποίο είμαστε όλοι βουτηγμένοι σχεδόν για τριάντα χρόνια τώρα. Θα ήταν τρομερό για τους Εβραίους, αυτή τη ζωντανή πολλαπλότητα, να αφήσουμε τη λέξη, που τους ορίζει και η οποία από παλιά είχε μια στενή σύνδεση με τις περιπέτειες της καθολικότητας, να γίνει το σύμβολο του εκσυγχρονισμένου καπιταλισμού, της αντι-αραβικής ή της αντι-αφρικανικής ξενοφοβίας και των αμερικανικών πολέμων. Δηλώνω, με αληθινή λύπη, ότι διάφοροι άνθρωποι, με τους οποίους ήμουν κοντά, μερικές φορές ήμασταν αγαπημένοι φίλοι, οι οποίοι γύρω στα 1970 κινιόντουσαν πέριξ του επαναστατικού μαοϊσμού, άρχισαν σιγά-σιγά να αναφέρονται στη λέξη "Εβραίος" και στο κράτος του Ισραήλ σαν στήριγμα για κάτι πολιτικά και διανοητικά ευρύτερο, το οποίο θα μπορούσε να ονομασθεί η επανενσωμάτωση στη Δύση. Με τη "Δύση," εννοώ το σύνολο των αναπτυγμένων και "δημοκρατικών" χωρών, την ισχύ τους και τον εικαζόμενο ανώτερο τρόπο ζωής τους. Το ανήκουστο τραύμα, που επήλθε από την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης μέσα στους θαλάμους αερίων των ναζί, καθιστά επικίνδυνη αυτήν την εργαλειοποίηση, επειδή ακριβώς καταρρακώνει τη σκέψη και την ακινητοποιεί μέσα σε μια συντηρητική μνήμη.
Σας κατηγορούν ότι επιτίθεσθε στη μνήμη του Ολοκαυτώματος, του Shoah, ή τουλάχιστον στις χρήσεις του. Συμβαίνει αυτό γιατί εξυπηρετεί την πορεία που καταγγέλλετε;
Θεωρώ ότι η προαγωγή των σφαγών και των θυμάτων σαν τα μόνα ενδιαφέροντα περιεχόμενα της Ιστορίας συνδέεται με μια βαθιά διαδικασία αποπολιτικοποίησης. Η εξέταση όλων των καταστάσεων αποκλειστικά δια μέσου ηθικών κατηγοριών οδηγεί στην πολιτική ανικανότητα. Από την άλλη μεριά, δεν θεωρώ ότι η μνήμη αποτελεί μια καλή κατηγορία, αν επιθυμούμε τη μη επανάληψη των καταστροφών, διότι η μη επανάληψη προϋποθέτει μια ορθολογική κρίση για αυτό που έχει συμβεί. Η συναισθηματική μνήμη, που βασίζεται στον τρόμο και στις εικόνες του, είναι πάντα διφορούμενη. Η διάκριση μεταξύ αυτού που εκφράζει το αίσθημα της απώθησης και το αίσθημα της έλξης είναι πολύ δύσκολη. Ναι, δυσπιστώ απέναντι στη μνήμη. Τόσο απέναντι στη μνήμη της αποικιοκρατικής θηριωδίας ή του Σταλινισμού, όσο κι απέναντι στη μνήμη του Ναζισμού. Η πολιτική και ιστορική γνώση πρέπει καθολικά να αντικαταστήσει την αμφίβολη μνήμη, που αποτελεί την χαρακτηριστική λεία της κάθε προπαγάνδας.
Είναι μ’ αυτήν την έννοια που προτείνατε στις Περιστάσεις 3 να ξεχάσουμε το Ολοκαύτωμα;
Η φράση αυτή, που εμφανίσθηκε σε μια συνέντευξη που έδωσα στην Ισραηλινή εφημερίδα Haaretz, ήταν, όπως θα υποπτεύεσθε, μια σκόπιμη απερισκεψία: δεν θα μπορούσε να γίνει κατανοητή έξω από ένα πλαίσιο που πραγματεύεται τις συνθήκες ενός ενδεχόμενου διάλογου μεταξύ Παλαιστίνιων και Ισραηλινών. Η επόμενη φράση μου έκανε ακριβώς σαφές το ότι μια τέτοια λήθη είναι προφανώς αδύνατη.
Δεν είναι η μνήμη του Ολοκαυτώματος, του Shoah, αυτό που συντηρεί, τουλάχιστον στη Δύση, τη νομιμότητα του Κράτους του Ισραήλ;
Τα πράγματα πρέπει να γίνουν σαφή: ποτέ δεν είχα σκεφθεί ότι η μοίρα των Ισραηλινών ήταν να ριχθούν στην θάλασσα. Επιπλέον, δεν πιστεύω ότιτο ερώτημα των συνόρων του Ισραήλ βρίσκεται στο κέντρο του προβλήματος. Από το εσωτερικό μιας αποδεκτής κατάστασης, με άλλα λόγια, θεωρώντας ότι η εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων σ' αυτό το μέρος είναι μη αντιστρέψιμη, εκτιμώ ότι η ρυθμιστική ιδέα για το μέλλον της περιοχής δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά η κοινή ζωή και μοίρα των Παλαιστίνιων και των Ισραηλινών στα ίδια εδάφη. Πάντοτε θεωρούσα ότι η ιδέα ενός "Εβραϊκού κράτους" ήταν επικίνδυνη. Σήμερα, οι πολιτικές της χειραφέτησης υπαγορεύουν όπως οι εθνικότητες και τα κράτη δεν πρέπει να ορίζονται αποκλειστικά μέσω όρων ταυτότητας ή φυλής. Στο ελάχιστο επίπεδο: ο νόμος του αίματος απέναντι στο νόμο της γης. Το Ισραήλ υποχρεωτικά θα αντιμετωπίσει αυτή τη μελλοντική προοπτική, όπου η καθολικότητα καθιερώνεται σιγά-σιγά εκεί όπου κάποτε κυβερνούσε η ιδιαιτερότητα.
Αυτό σας φαίνεται ότι θέτει σε προβληματισμό τη νομιμότητα του Ισραήλ ως Εβραϊκού κράτους;
Βλέπετε, έχω βέβαια γράψει κάποια πράγματα πολύ πιο επικριτικά για τη Γαλλία από όσο για το κράτος του Ισραήλ! Ο Σιωνισμός μπορεί να καταγραφεί και κάτω από την αποικιοκρατική διάσταση, αλλά και κάτω από την επαναστατική διάσταση. Έχει συνδυάσει και τις δυο πλευρές, κάτι που τον καθιστά ιδιόμορφο φαινόμενο. Το ότι κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι προσδιορίζονταν στους κόλπους των Ευρωπαϊκών εθνών ως μια ιδιαίτερη μειονότητα εθνικού χαρακτήρα - την Εβραϊκή μειονότητα-επιθυμούσαν να βρουν ένα τόπο, όπου θα πραγματοποιούσαν εδαφικά αυτήν την ταυτότητα κάτω από τη μορφή ενός κράτους, είναι μια ιστορική πραγματικότητα, η οποία, όπως οποιαδήποτε άλλη πραγματικότητα αυτούτου είδους, δεν είναι ούτε νόμιμη, ούτε παράνομη. Αυτό που δεν θεωρώ λογικό είναι να θεωρείται αυτή η περιπέτεια σαν μια εξαίρεση μεταξύ όλων των παρόμοιων εθνικών περιπετειών και μόνο αυτό.
Πώς ερμηνεύετε τις πρόσφατες πολιτικές και εκλογικές αλλαγές στη Γαλλία;
Ως το αληθινό τέλος της Γαλλικής Πολιτικής, όπως είχε αναδυθεί μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο: ένα σύστημα αριστεράς-δεξιάς, το οποίο διατηρούσε μια κοινή αποτίμηση του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου, από τον Πεταινισμό και την Αντίσταση. Ένα σύστημα γκωλικό-κομμουνιστικό. Ο Σιράκ ήταν ο Μπρέζνιεφ του γκωλισμού, δηλαδή, αυτός που συντηρούσε ένα καταθρυμματισμένο σύστημα και του οποίου η συνετή πρόνοια ήταν ότι άξιζε περισσότερο να μην κάνει τίποτε. Η εκλογή του Νικολά Σαρκοζύ και το γεγονός ότι κάποιοι υποτίθεται από την αριστερά μπήκαν στην κυβέρνησή του, σηματοδοτούν το τέλος της μεταπολεμικής περιόδου. Στο μεταξύ, ποια είναι αυτή η νέα δεξιά, η οποία, αν και δεν είναι γκωλική, κατόρθωσε να μεταγγίσει τη φωνή της άκρας δεξιάς; Ας πούμε τα προφανή: ήταν ο καπιταλισμός απαλλαγμένος από συμπλέγματα και η αποκατάσταση, ταυτόχρονα τεχνητή και επιθετική, του εθνικού νοήματος.
Πέραν από τα παλιά αντιδραστικά αποφθέγματα του τύπου "είναι εντάξει να είσαι πλούσιος" και "οι φτωχοί πρέπει να δουλεύουν περισσότερο και να μας υπακούουν," το θετικό περιεχόμενο του Σαρκοζυσμού είναι αμφίβολο. Το αρνητικό περιεχόμενό του είναι πολύ γνωστό: οι διώξεις των ξένων και των μεταναστών, ιδίως όταν είναι εργάτες ή/και φτωχοί,
το ειδικό υπουργείο που "ασχολείται" με τις υποθέσεις αυτών των ανθρώπων, η επιβολή αυστηρότερων περιοριστικών μέτρων πάνω στους νέους των λαϊκών τάξεων. Η αληθινή εκστρατεία του κ. Σαρκοζύ δεν ήταν για την προεδρική εκλογή, αλλά ήταν μάλλον οι δράσεις του ως υπουργού εσωτερικών. Ο νόμος του για τη μετανάστευση, τόσο ανελέητος όσο και άγνωστος στο κοινό, και οι εξουσιοδοτήσεις για ανοιχτούς αστυνομικούς ελέγχους έχουν επίσημα εισαγάγει τον λεπενισμό μέσα στο κράτος και έχουν ενταφιάσει τη "γαλλική εξαίρεση." Από όλα αυτά βγαίνει η ολική χρεοκοπία της αριστεράς και της άκρας αριστεράς, οι οποίες εξακολουθούν να είναι ακόμη προσκολλημένες στη μεταπολεμική συναίνεση.
Ποιες συνέπειες μπορούν να έχουν αυτοί οι πολιτικοί μετασχηματισμοί στη ζωή των διανοούμενων;
Η συσπείρωση δυνάμεων από τον κ. Σαρκοζύ συμβολίζει τη δυνατότητα που έχουν οι διανοούμενοι και οι φιλόσοφοι να αποτελούν, από εδώ και στο εξής, τους κλασικούς αντιδραστικούς "χωρίς δισταγμούς ή παράπονα," όπως λένε οι στρατιωτικοί κανόνες. Μέσα σ' αυτή τη συσπείρωση συμπεριλαμβάνονται η διεφθαρμένη διαπλοκή των πλούσιων και των ισχυρών, η ξενοφοβία εναντίον του απλού λαού και η λατρεία της αμερικάνικης πολιτικής. Ακόμη κι ο Raymond Aron την απεχθανόταν! Κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου είχε συγκροτηθεί το είδωλο μιας δημόσιας προσωπικότητας, που σαν τυπική της φιγούρα είχε το διανοούμενο της αριστεράς. Τώρα πρόκειται να γίνουμε μάρτυρες - όπως αναμένω - του θανάτου του αριστερού διανοούμενου, ο οποίος θα καταποντισθεί ταυτόχρονα με ολόκληρη την αριστερά και θα πρέπει να ξαναγεννηθεί από τις στάχτες του όπως ο φοίνικας! Μια τέτοια αναγέννηση δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μέσα από ένα από τα εξής δυο εναλλακτικά ενδεχόμενα: είτε του πολιτικού ριζοσπαστισμού ενός νέου τύπου ή της αντιδραστικής συσπείρωσης. Τίποτε ενδιάμεσο.
Βρίσκεσθε, μετά τη δημοσίευση του βιβλίου σας "Περιστάσεις 3. Οι προδιαθέσεις της λέξης "Εβραίος" (Lignes, 2005), στο επίκεντρο μιας διανοητικής πολεμικής ως προς τις θέσεις σας για το κράτος του Ισραήλ,τις οποίες κάποιοι παρουσιάζουν ότι ευνοούν τον εξαφανισμό του. Ποια είναι η γνώμη σας για το θέμα αυτό;
Πιστεύω ότι αυτή η πολεμική, αν την κατανοήσουμε στο συνεπέστερο και ψηλότερο επίπεδό της, περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα της καθολικότητας. Ποια είναι η σχέση μεταξύ της λέξης "Εβραίος" σ' όλη της την έκταση, τον ιστορικό και διανοητικό απόηχό της, και της χειραφετικής καθολικότητας; Η καθολικότητα υφίσταται μια επίθεση από τη δεξιά, η οποία πρεσβεύει ότι θα πρέπει να επιστρέψουμε στις αξίες του έθνους, της παράδοσης, της θρησκείας, στα ήθη της οικογένειας κ.λπ. Αλλά όμως πρέπει ακόμη να λάβουμε υπόψη μας την επίθεση της αριστεράς, η οποία πρεσβεύει ότι η αφηρημένη καθολικότητα ήταν πάντοτε μια μορφή διανοητικού ιμπεριαλισμού και θεωρεί ότι οι σεξουαλικές,φυλετικές και κοινοτικές ταυτότητες πρέπει να υπερασπισθούν. Απέναντισε ποιους; Εντάξει, τελικά, απέναντι στην αφαίρεση της αγοράς. Σ' αυτή τη συζήτηση, εκτιμώ ότι κατέχω μια θέση στο μέσο, παρότι θεωρούμαισκληρό καρύδι. Αντιτίθεμαι σε μια παραδοσιακή υπεράσπιση των ηθικών,των εθνικών ή των θρησκευτικών ταυτοτήτων, αλλά επίσης αντιτίθεμαι και σε μια εκσυγχρονιστική υπεράσπιση, η οποία προσποιείται ότι καθιστά τις ταυτότητες το επίκεντρο της πολιτικής αντίθεσης στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Μέσα σ' ένα τέτοιο πλαίσιο, προσεγγίζω το ερώτημα της λέξης "Εβραίος."
Γιατί αναγάγετε το ερώτημα σε μια λέξη; Δεν αποτελεί αυτό μια πραγματικότητα;
Φυσικά! Είναι το ίδιο με τη λέξη "Γάλλος".. Αλλά όμως το να "είμαι Γάλλος" δεν μ' εμποδίζει να είμαι αφρικανικής ή αριστοκρατικής προέλευσης ή μισός Γερμανός, να έχω αυτήν ή εκείνη τη γνώμη για τη χώρα μου, να έχω κληρονομήσει τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ή αντίθετα τα φετιχιστικά οράματα κάποιας χώρας. Με μια λέξη, σε κάποιο μεταβλητό βαθμό, βρίσκουμε μπροστά μας μια άπειρη πολλαπλότητα.
Διαφωνώ μ' αυτούς που λένε ότι ο "Εβραίος" είναι ένα όνομα, κι όχι μια λέξη, δηλαδή, μ' αυτούς οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο τρόπος συνάρθρωσης, που σχηματίζει η λέξη, είναι ενιαίος κι απολύτως μη αναγώγιμος σ' ο,τιδήποτε άλλο. Κατά τη γνώμη μου, αυτά τα πράγματα δεν είναι υποστηρίξιμα, παρά μόνον εφόσον παρεμβαίνει η θεϊκή υπερβατικότητα. Σ' αυτήν την περίπτωση, και μόνο σ' αυτήν, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι ο "Εβραίος" είναι ένα όνομα, διότι εγγράφεται τότε μέσα στο χώρο μιας επιλογής: ο "Εβραίος" είναι το όνομα της Ένωσης. Υποστηρίζω, όπως το είχε ήδη κάνει ο Levinas μ' ένα συγκροτημένο τρόπο, ότι είναι αδύνατο να υποστηρίξουμε αυτήν την ονομαστική εξαίρεση, χωρίς να έχουμε κάποιο στήριγμα πάνω στην θρησκεία. Ο στόχος μου στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε ο σιωνισμός, ούτε η ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ κι ούτε περισσότερο κάποιος τύπος σχέσηςμεταξύ της ταυτότητας και του κράτους. Αυτό που επικρίνω είναι μια ιδεολογική εργαλειοποίηση της λέξης "Εβραίος" στο πλαίσιο της διανοητικής πολεμικής, ιδίως στη Γαλλία, με σκοπούς που πιστεύω ότι είναι συνδεδεμένοι με το αντιδραστικό κύμα, μέσα στο οποίο είμαστε όλοι βουτηγμένοι σχεδόν για τριάντα χρόνια τώρα. Θα ήταν τρομερό για τους Εβραίους, αυτή τη ζωντανή πολλαπλότητα, να αφήσουμε τη λέξη, που τους ορίζει και η οποία από παλιά είχε μια στενή σύνδεση με τις περιπέτειες της καθολικότητας, να γίνει το σύμβολο του εκσυγχρονισμένου καπιταλισμού, της αντι-αραβικής ή της αντι-αφρικανικής ξενοφοβίας και των αμερικανικών πολέμων. Δηλώνω, με αληθινή λύπη, ότι διάφοροι άνθρωποι, με τους οποίους ήμουν κοντά, μερικές φορές ήμασταν αγαπημένοι φίλοι, οι οποίοι γύρω στα 1970 κινιόντουσαν πέριξ του επαναστατικού μαοϊσμού, άρχισαν σιγά-σιγά να αναφέρονται στη λέξη "Εβραίος" και στο κράτος του Ισραήλ σαν στήριγμα για κάτι πολιτικά και διανοητικά ευρύτερο, το οποίο θα μπορούσε να ονομασθεί η επανενσωμάτωση στη Δύση. Με τη "Δύση," εννοώ το σύνολο των αναπτυγμένων και "δημοκρατικών" χωρών, την ισχύ τους και τον εικαζόμενο ανώτερο τρόπο ζωής τους. Το ανήκουστο τραύμα, που επήλθε από την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης μέσα στους θαλάμους αερίων των ναζί, καθιστά επικίνδυνη αυτήν την εργαλειοποίηση, επειδή ακριβώς καταρρακώνει τη σκέψη και την ακινητοποιεί μέσα σε μια συντηρητική μνήμη.
Σας κατηγορούν ότι επιτίθεσθε στη μνήμη του Ολοκαυτώματος, του Shoah, ή τουλάχιστον στις χρήσεις του. Συμβαίνει αυτό γιατί εξυπηρετεί την πορεία που καταγγέλλετε;
Θεωρώ ότι η προαγωγή των σφαγών και των θυμάτων σαν τα μόνα ενδιαφέροντα περιεχόμενα της Ιστορίας συνδέεται με μια βαθιά διαδικασία αποπολιτικοποίησης. Η εξέταση όλων των καταστάσεων αποκλειστικά δια μέσου ηθικών κατηγοριών οδηγεί στην πολιτική ανικανότητα. Από την άλλη μεριά, δεν θεωρώ ότι η μνήμη αποτελεί μια καλή κατηγορία, αν επιθυμούμε τη μη επανάληψη των καταστροφών, διότι η μη επανάληψη προϋποθέτει μια ορθολογική κρίση για αυτό που έχει συμβεί. Η συναισθηματική μνήμη, που βασίζεται στον τρόμο και στις εικόνες του, είναι πάντα διφορούμενη. Η διάκριση μεταξύ αυτού που εκφράζει το αίσθημα της απώθησης και το αίσθημα της έλξης είναι πολύ δύσκολη. Ναι, δυσπιστώ απέναντι στη μνήμη. Τόσο απέναντι στη μνήμη της αποικιοκρατικής θηριωδίας ή του Σταλινισμού, όσο κι απέναντι στη μνήμη του Ναζισμού. Η πολιτική και ιστορική γνώση πρέπει καθολικά να αντικαταστήσει την αμφίβολη μνήμη, που αποτελεί την χαρακτηριστική λεία της κάθε προπαγάνδας.
Είναι μ’ αυτήν την έννοια που προτείνατε στις Περιστάσεις 3 να ξεχάσουμε το Ολοκαύτωμα;
Η φράση αυτή, που εμφανίσθηκε σε μια συνέντευξη που έδωσα στην Ισραηλινή εφημερίδα Haaretz, ήταν, όπως θα υποπτεύεσθε, μια σκόπιμη απερισκεψία: δεν θα μπορούσε να γίνει κατανοητή έξω από ένα πλαίσιο που πραγματεύεται τις συνθήκες ενός ενδεχόμενου διάλογου μεταξύ Παλαιστίνιων και Ισραηλινών. Η επόμενη φράση μου έκανε ακριβώς σαφές το ότι μια τέτοια λήθη είναι προφανώς αδύνατη.
Δεν είναι η μνήμη του Ολοκαυτώματος, του Shoah, αυτό που συντηρεί, τουλάχιστον στη Δύση, τη νομιμότητα του Κράτους του Ισραήλ;
Τα πράγματα πρέπει να γίνουν σαφή: ποτέ δεν είχα σκεφθεί ότι η μοίρα των Ισραηλινών ήταν να ριχθούν στην θάλασσα. Επιπλέον, δεν πιστεύω ότιτο ερώτημα των συνόρων του Ισραήλ βρίσκεται στο κέντρο του προβλήματος. Από το εσωτερικό μιας αποδεκτής κατάστασης, με άλλα λόγια, θεωρώντας ότι η εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων σ' αυτό το μέρος είναι μη αντιστρέψιμη, εκτιμώ ότι η ρυθμιστική ιδέα για το μέλλον της περιοχής δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά η κοινή ζωή και μοίρα των Παλαιστίνιων και των Ισραηλινών στα ίδια εδάφη. Πάντοτε θεωρούσα ότι η ιδέα ενός "Εβραϊκού κράτους" ήταν επικίνδυνη. Σήμερα, οι πολιτικές της χειραφέτησης υπαγορεύουν όπως οι εθνικότητες και τα κράτη δεν πρέπει να ορίζονται αποκλειστικά μέσω όρων ταυτότητας ή φυλής. Στο ελάχιστο επίπεδο: ο νόμος του αίματος απέναντι στο νόμο της γης. Το Ισραήλ υποχρεωτικά θα αντιμετωπίσει αυτή τη μελλοντική προοπτική, όπου η καθολικότητα καθιερώνεται σιγά-σιγά εκεί όπου κάποτε κυβερνούσε η ιδιαιτερότητα.
Αυτό σας φαίνεται ότι θέτει σε προβληματισμό τη νομιμότητα του Ισραήλ ως Εβραϊκού κράτους;
Βλέπετε, έχω βέβαια γράψει κάποια πράγματα πολύ πιο επικριτικά για τη Γαλλία από όσο για το κράτος του Ισραήλ! Ο Σιωνισμός μπορεί να καταγραφεί και κάτω από την αποικιοκρατική διάσταση, αλλά και κάτω από την επαναστατική διάσταση. Έχει συνδυάσει και τις δυο πλευρές, κάτι που τον καθιστά ιδιόμορφο φαινόμενο. Το ότι κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι προσδιορίζονταν στους κόλπους των Ευρωπαϊκών εθνών ως μια ιδιαίτερη μειονότητα εθνικού χαρακτήρα - την Εβραϊκή μειονότητα-επιθυμούσαν να βρουν ένα τόπο, όπου θα πραγματοποιούσαν εδαφικά αυτήν την ταυτότητα κάτω από τη μορφή ενός κράτους, είναι μια ιστορική πραγματικότητα, η οποία, όπως οποιαδήποτε άλλη πραγματικότητα αυτούτου είδους, δεν είναι ούτε νόμιμη, ούτε παράνομη. Αυτό που δεν θεωρώ λογικό είναι να θεωρείται αυτή η περιπέτεια σαν μια εξαίρεση μεταξύ όλων των παρόμοιων εθνικών περιπετειών και μόνο αυτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου